Kamis, 03 Maret 2011

BASA JAWA

Basa Jawa iku kagolong basa Austronesia, ya kuwi basa-basa sing dienggo sawarna-warnané bangsa pribumi ing kapuloan sakidul-wetaning bawana Asia. Basa Jawa kasebar wiwit pucuk kulon pulo Jawa, Banten nganti pucuk wétan Banyuwangi déning kurang luwih 80 yuta panutur ibu. Kajaba iku, basa iku kasebar ing Indonesia saka Sumatra nganti Papua, Timor Wétan, Malaysia, Singapura, Taiwan, Hong Kong, Walanda, Suriname, Curaçao lan ing Kaledonia Anyar.
Basa Jawa ya dadi salah sijiné panyumbang sing gedhé dhéwé kanggo panuwuhané basa Indonesia. Sanadyan dudu basa resmi ing pamaréntahan, basa Jawa nduwé pangaruh luwih akèh tinimbang basa-basa daérah liyané kayata ing kosakata, lan istilah-istilah sing kadhangkala nganggo tembung Jawa.

Peta iki gambar ing endi basa Jawa dianggo ing pasrawungan. Ijo tuwa tegesé basa Jawa basa mayoritas. Banjur ijo enom tegesé basa Jawa basa minoritas.
Basa Jawa iku bagéyan saka sub-cabang Sundik saka rumpun basa Melayu-Polinesia Kulon saka pang basa Melayu-Polinesia sing gilirané anggota basa Austronesia. Basa Jawa isih sedulur cedhak basa Melayu, basa Sundha, basa Madura, basa Bali, lan uga basa-basa ing pulo Sumatra sarta Kalimantan.
Basa Jawa dipigunakaké ing Jawa Tengah, Jawa Wétan lan uga pesisir lor Jawa Kulon. Banjur ing Madura, Bali, Lombok lan Tatar Sundha ing Jawa Kulon, basa Jawa uga ditrapaké dadi basa sastra. Basa Jawa uga basa dalem ing keraton Palembang, Sumatra Kidul sadurungé keraton iki dibedhah wong Walanda ing wusananing abad kaping-18.
Basa Jawa bisa kaanggep salah sijiné basa klasik ing donya, basa iki nduwé sajarah kasusastran sing wis lawas banget. Lawasé luwih saka 12 abad. Para pakar basa Jawa mérang sajarah basa Jawa ing patang tahap:
Basa Jawa ditulis mawa/migunakaké aksara Jawa, (salah sijiné keturunan aksara Brahmi saka India), aksara Jawa-Arab (pegon) lan aksara Latin.
Sanadyan dudu basa resmi ing ngendi waé, basa Jawa basa Austronesia sing akèh dhéwé cacahé panutur ibuné. Basa iki dituturaké lan dimangertèni kurang luwih déning 80 yuta jiwa wong. Kurang luwih 45% pedunung negara Indonesia keturunan Jawa utawa manggon ing Tanah Jawa. Mèh kabèh presidhèn Indonesia wiwit taun 1945 iku keturunan Jawa (sajatiné kabèh keturunan Jawa, B.J. Habibie uga ngaku yèn ibuné priyayi Jawa). Dadi ora nggumunaké yèn basa Jawa mènèhi pangaribawa akèh ing perkembangané basa Indonesia.
Basa Jawa Modhèrn bisa dipérang dadi telung dhialèk: dhialek Jawa Kulon, dhialek Jawa Tengah, lan dhialek Jawa Wétan. Ing pulo Jawa ana sing diarani dialect continuum ('kasinambungan dhialèk') saka Banten ing ujung kulon tekan Banyuwangi, ing pucuk wétan. Kabèh dhialèk basa Jawa kurang luwih bisa dingertèni para panuturé (basa Inggris mutually intelligible).

Dhialèk-dhialèk basa Jawa

Basa Jawa iku akeh banget cara pituturane. Ana dhialèk sosial sing dibagé miturut hièrarkhi saka kasar tekan alus dadi :
ana basa sing mligi digunakake kanggo keperlon resmi karaton
  • bagongan (dianggo neng kraton Ngayogyakarta adiningrat)
  • kedhaton (dianggo neng kraton Surakarta adiningrat)
  • basa walikan (basa Jawa prokem)
Saliyané kuwi, ana dhialèk sing didasarké tlatahé lan ora sekabèhé dhialèk Jawa dimangarteni déning kabeh wong Jawa. Ing ngisor iki kapacak pamérangan miturut sawetara ahli basa Jawa: Poerwadarminta lan Uhlenbeck. Saliyané iku uga ditambah pamérangan Wurm lan Hattori. Wurm lan Hattori nggambar peta pamérangan dhialèk Jawa. Pamérangan para pakar iki rada séjé lan ora sarujuk siji lan sijiné.

Pamérangan Poerwadarminta

Miturut Poerwadarminta ing bukuné Sarining Paramasastra Djawa (1953:2), dhialèk-dhialèk ana:
  1. Dhialèk Banten
  2. Dhialèk Cirebon
  3. Dhialèk Banyumas lan Tegal
  4. Dhialèk Bagelèn
  5. Dhialèk Ngayogyakarta lan Kedhu
  6. Dhialèk Surakarta, Madiyun lan Semarang
  7. Dhialèk Rembang
  8. Dhialèk Pasisir lor wétan (Tuban, Gresik, Surabaya)
  9. Dhialèk Malang-Pasuruhan
  10. Dhialèk Banyuwangi

Pamérangan Uhlenbeck

Dhialek-dhialek kuwi miturut ahli basa Walanda E.M. Uhlenbeck ing bukuné A Critical Survey of Studies on the Languages of Java and Madura (1964), dikelompokaké dadi 3 (telung) rumpun yaiku :
Kelompok ing nduwur iku biasané disebut basa Jawa ngapak ngapak utawa basa penginyongan.
Kelompok ing nduwur kae biasane disebut basa Jawa baku.
Kelompok ing ndhuwur iku biasané diarani basa Jawa timuran.

Pamérangan Wurm lan Hattori

Pamérangan Wurm lan Hattori (1983)
Wurm lan Hattori (1983:39) mérang dhialèk-dhialèk basa Jawa ing pulo Jawa dadi 7 bagéyan:
  1. Dhialèk Banten
  2. Dhialèk Lor-Kulonan
  3. Dhialèk Manuk
  4. Dhialèk Cerbon
  5. Dhialèk Kulonan-Tengah
  6. Dhialèk Wétanan
  7. Dhialèk "Regional Jawa ing Banyuwangi"[1]

Pamérangan unggah-ungguh basa Jawa

Manut undha usuk utawa unggah-unnguhé:

  • Basa Ngoko
  • Basa Ngoko Alus
  • Basa Krama
  • Basa Krama Inggil

Gunane Basa lan Kanggone Basa

Basa Ngoko
  1. Dienggo wong tuwa marang anake
  2. Dienggo guru marang murid.
  3. Dienggo dening sepadha-padha kang wis kulina
  4. Dienggo ndhuwuran marang andhahan
Tuladha: Kowe gelem mangan sega lodèh mas?
Basa Ngoko Alus
  1. Dienggo dening wong-wong sapadha-padha sing wis kulina nanging isih ngajèni.
  2. Dienggo wong tuwa marang wong enom kang drajad luwih dhuwur.
Tuladha: Panjenengan kersa dhahar sega lodèh Mas?
Basa Krama
  1. Dienggo dening wong kang durung raket banget.
  2. Dienggo dening wong kang durung tuang.
Tuladha: Sampeyan purun madhang sekul lodèh Mas?
Basa Krama Inggil
  1. Dienggo dening wong enom marang wong tuwa.
  2. Dienggo dening murid marang guru.
  3. Dienggo dening tetpungan anyar.
  4. Dienggo dening ngisoran marang dhuwuran.
Tuladha: Panjenengan kersa dhahar sekul lodèh Mas?

Bèdané Krama lan Krama Inggil

  1. Saka tembung-tembungé
  2. Saka atér-atére yaiku atér-atér di- kang digunaake ana ing basa krama, ana ing basa krama inggil malih dipun-
  3. Saka panambangé yaiku Panambang -ke digunakake ana ing basa krama, ana ing basa krama inggil malih dadi -akén

1 komentar:

  1. i6 tahun kepungkur
    aku dilairne ing muka bumi
    gusti kang maha agung
    matur suwun saking nikmat-nikmat
    panjenengan paring kula

    BalasHapus